Dokumentacja historyczna

1425

Radzimino (MkM I/134 · Bijak 2001 170)

1447, 1503

Radzimino (SHGMzKart MK 18, 162v · Bijak 2001 170)

1456

Radzimino (SHGMzKart MK 3, 42v · Bijak 2001 170)

1475

Redzimino (SHGMzKart Ep. 10, 120–121 · Bijak 2001 170)

1486

Radzimino (Pułt I/233 · Bijak 2001 170)

1498

Radzimino (ZHer 778 · Bijak 2001 170)

1525

Radzymyno (SHGMzKart MK 5, 184 · Bijak 2001 170)

1525

Radzymyno (SHGMzKart Ep 204, 283v–284 · Bijak 2001 170)

1580

Radzimino (ŹDzMaz XVI/256 · Bijak 2001 170)

1617

Radzimino (Lumaz1 I/23 · Bijak 2001 170)

1783

Radzymin (SHGMzKart · Bijak 2001 170)

1827

Radzymin (Tabella II/132 · Bijak 2001 170)

1839

Radzymin (MpKwat IV/3 · Bijak 2001 170)

1888

Radzymin (SGKP IX/478 · Bijak 2001 170)

1982

Radzymin (WUN III/108 · Bijak 2001 170)

Formy gramatyczne

• • ‍ Radzymin
  • D. Radzymina
  • radzymiński
  • lok. radzyminiok, radzyminiak

Pochodzenie

Radzimino

• • pol. n. os. Radzima «od im. typu Radosław lub Radomir»
  • derywowana od nazwy osobowej: imienia
  • n. dzierżawcza
  • formant -ino

Zmiany formalne nazwy

Radzimino → Radzymin (maskulinizacja). Poświadczona w źródłach postać z nagłosowym Re- (Redzimino) dialektalna, mazowiecka. W nazwie nastąpiła dyspalatalizacja dź (wynik rozpodobnienia dź - ḿ).

Zdjęcie

Urząd Miasta i Gminy Radzymin. (Zdjęcie: Lena Kielak)

Wiadomości historyczne

Przywilej lokacyjny nadał miastu książę Bolesław IV warszawski w 1440 r. Wedle przekazów Radzymin był już sporą osadą targową, a właściciela znano i ceniono na książęcym dworze. W 1473 r. syn księcia Bolesława, Kazimierz, biskup płocki, erygował parafię. Dwa lata później, w 1475 r., osada stała się miastem na prawie chełmińskim (odmiana prawa niemieckiego). Udokumentowane prawa miejskie otrzymał Radzymin w 1475 r. W czasach Księstwa Warszawskiego podczas wojny austriacko-polskiej w 1809, 25 kwietnia na polach okolicznych i w samym Radzyminie szwadron 3. Pułku Ułanów Księstwa Warszawskiego i jeden batalion 6. Pułku Piechoty Księstwa Warszawskiego stoczyły bitwę z dużo silniejszymi oddziałami austriackimi, w wyniku czego wzięli do niewoli 2 bataliony piechoty, w tym 37 oficerów. W 1867 roku Radzymin stał się siedzibą powiatu radzymińskiego. W XIX wieku miasto było znanym ośrodkiem chasydyzmu, a do radzymińskiego cadyka Jakowa Arie Gutermana, zwanego „cudotwórcą”, pielgrzymowali wierni nie tylko z Polski, lecz także spoza jej granic. W latach 1907–1908 w mieście przebywał Isaac Bashevis Singer, jeden z najsłynniejszych pisarzy tworzących w języku jidysz, laureat literackiej Nagrody Nobla w 1978. Podczas I wojny światowej miasto było pod okupacją niemiecką. W tych czasach rozwijały się tu liczne organizacje bojowe (m.in. Polska Organizacja Wojskowa), które czynnie brały udział podczas walk. Jednak największe znaczenie dla miasta miała bitwa pod Radzyminem stoczona z bolszewikami 12–15 sierpnia 1920 r., będąca częścią większej operacji znanej jako „Cud nad Wisłą” (w mieście znajduje się cmentarz żołnierzy polskich poległych w tej bitwie). Na przełomie lipca i sierpnia 1944 r. pod Radzyminem rozegrała się jedna z największych bitew pancernych, w której brały udział jednostki 3. Korpusu Pancernego, 8. Gwardyjskiego Korpusu Pancernego i 16. Korpusu Pancernego sowieckiej 2. Armii Pancernej oraz kilku dywizji pancernych wojsk niemieckich: 1. Dywizji Spadochronowo-Pancernej „Hermann Göring”, 5. Dywizji Pancernej SS „Wiking”, 3. Dywizji Pancernej SS „Totenkopf” oraz 4. i 19. Dywizji Pancernej. Bitwa zakończyła się klęską armii radzieckiej, ale miasto zostało prawie całe zniszczone. Nigdy już nie odzyskało swojego stanu sprzed wojny pod żadnym względem. Po wkroczeniu Armii Czerwonej ponad setka mieszkańców (przeważnie żołnierzy AK) została aresztowana przez NKWD i wywieziona w głąb ZSRR. W 1952 r. siedziba powiatu została przeniesiona do Wołomina.

Etymologia ludowa

Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z XIII wieku. Wtedy to tereny radzymińskie były bardzo zabagnione i gęsto zalesione. W tych ostępach na podróżujących czyhały nieprzyjemności, zarówno ze strony natury, jak i ludzi wyjętych spod prawa. Zatem, jak mówi legenda, nazwa osady wzięła się od słów przestrogi: „radzę, omiń”.

Współczesność

W Radzyminie urzęduje burmistrz miasta. Miejscowość zamieszkuje około 12500 osób. W mieście znajdują się Urząd Miasta i Gminy Radzymin oraz szkoły: Publiczne Przedszkole Nr 1, Przedszkole nr 2, Przedszkole LittleAntBee, Niepubliczne Przedszkole Piotruś Pan, Niepubliczne Przedszkole Czary Mary, Przedszkole Niepubliczne Akademia Przedszkolaka, Przedszkole Niepubliczne Wyspa Malucha, Szkoła Podstawowa nr 1 im. ppłk. pil. Mariana Pisarka, Szkoła Podstawowa nr 2, Gimnazjum nr 1 im. mjr. Stefana Waltera, Gimnazjum nr 2, Gimnazjum z Oddziałami Dwujęzycznymi, Technikum Zawodowe, Liceum Ogólnokształcące im. C. K. Norwida, Zasadnicza Szkoła Zawodowa ZDZ im. kpt. Stefana Pogonowskiego, Technikum Architektury Krajobrazu, Niepubliczna Szkoła Muzyczna I stopnia, Niepubliczne Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych ZDZ. Zabytki Radzymina to: szpital z 1830 r., dzwonnica z końca XVIII w., szkoła z poł. XIX w., brama z 1912 r., Park z 1770 r., domek dozorcy z 1930–1932, kościół z końca XVIII w., cmentarz przykościelny, kaplica z 1927 r., cmentarz wojny polsko-rosyjskiej 1920 z 1912 r., cmentarz rzymskokatolicki z 1779 r., rządcówka z końca XVIII w. oraz kamienica z początku XX w. W miejscowości znajdują się dwa rzymskokatolickie kościoły parafialne: kościół pod wezwaniem Świętego Jana Pawła II i Parafia Przemieniania Pańskiego, a także zbór świadków Jehowy.

Źródła

Lumaz1

Alina Wawrzyńczyk (wyd.)   Lustracje województwa mazowieckiego XVII wieku. Cz. 1, 1617-1620, Wrocław 1968, I/23.

MkM

Aleksander Włodarski (wyd.)   Metryka Księstwa Mazowieckiego z XV-XVI wieku, 1-2, Warszawa 1918, 1930, I/134.

MpKwat

Topograficzna karta Królestwa Polskiego, 1839, IV/3. ‍ Zobacz

PRNG-1

Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych - nazwy miejscowości, 2020. ‍ Zobacz

Pułt

Bolesław Ulanowski, Stanisław Zachorowski (wyd.)   Materiały do dziejów kollegiaty pułtuskiej, Kraków 1916, I/233. ‍ Zobacz

SGKP

Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski (red.)   Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, 1-15, Warszawa 1880-1914, IX/478. ‍ Zobacz

SHGMzKart

Kartoteka Słownika historyczno-geograficznego Mazowsza w średniowieczu (Instytut Historii PAN), 2010-2014, , Ep 204, 283v–284, Ep. 10, 120–121, MK 18, 162v, MK 3, 42v, MK 5, 184. ‍ Zobacz

SHGMzKart

Kartoteka Słownika historyczno-geograficznego Mazowsza w średniowieczu (Instytut Historii PAN), 2010-2014, MK 3, 42v; MK 18, 162v; Ep. 10, 120–121; MK 5, 184; Ep 204, 283v–284. ‍ Zobacz

Tabella

Tabella miast, wsi, osad, Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności alfabetycznie ułożona w Biurze Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, 1-2, Warszawa 1827, II/132. ‍ Zobacz

WUN

Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce, 1-3, Warszawa 1980-1982, III/108.

Wiki

Wikipedia. Wolna encyklopedia, 2019. ‍ Zobacz

Wywiad 2019

Wywiad terenowy, 2019.

ZHer

Adam Wolff   Mazowieckie zapiski herbowe z XV i XVI wieku. Rody ziemiańskie XV i XVI wieku, Kraków 1937, 778. ‍ Zobacz

ŹDzMaz

Adolf Pawiński   Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom 5. Mazowsze, Źródła dziejowe, XVI, Warszawa 1895, XVI/256. ‍ Zobacz

Literatura

Bijak 2001

Urszula Bijak   Nazwy miejscowe południowej części dawnego województwa mazowieckiego, Kraków 2001, 170. ‍ Zobacz

Łaziński 2007

Marek Łaziński (red.)   Słownik nazw miejscowości i mieszkańców z odmianą i poradami językowymi, Warszawa 2007, 452.

Powiązane miejscowości