Dokumentacja historyczna

(1372)

Dallessouicz (Kkk-2 40 · NMPol II/254)

1325-27

de Dlassowicz (MVat-1 169 · NMPol II/254)

1346-47

de Dalessovicz (MVat-2 174 · NMPol II/254)

1400

de Daleschicz (Krak-2 nr CCCIX (25) · NMPol II/254)

1401

Daleszicze (Kkk-2 251 · NMPol II/254)

1470-80

Dalyeshicze (DB-1 453 · NMPol II/254)

1540

Dalieschicze (ŹDzMłp-2 584, 586 · NMPol II/254)

1564-65

Dalaszyce (Lusand 287 · NMPol II/254)

1602

Dali(e)szicze (KUDal I)

1603

Daleszÿc(z)e (KUDal I)

1603

Daleszic(z)e (KUDal I)

1603

Dalesycze (KUDal I)

1658

Dalecice (KUDal II)

1658

Dalesice (KUDal II)

1700

Dalesyce (KUDal IV)

1736

Dalesice (KUDal V)

1787

Daleszyce (Spis 1787 396 · NMPol II/254)

1800

Daleszyce (KUDal VI)

1825

Daleszyce (KUDal VI)

1839

Daleszyce (MpKwat IV/7)

1877

Daleszyce (Zin I/109)

1880

Daleszyce (SGKP I/895 · NMPol II/254)

1921-25

Daleszyce (Sk III/149)

1966

Daleszyce (UN 23/21 · NMPol II/254)

2015

Daleszyce (WUNMs)

2020

Daleszyce (PRNG-1)

Formy gramatyczne

• • ‍ Daleszyce
  • D. Daleszyc, Ms. Daleszycach
  • daleszycki
  • daleszyczanin, daleszyczanka; lok. daleszanin, daleszanka

Pochodzenie

Daleszowice [Kopertowska 1984, 235]

• • stp. im. Dalesz «skrócona forma słowiańskich imion dwuczłonowych typu Dalebor, Dalegor, Dalemir»
  • derywowana od nazwy osobowej: imienia
  • n. patronimiczna
  • formant -owice

Zmiany formalne nazwy

Daleszowice → Daleszyce (wynik asymilacji do nazw z sufiksem -ice, np. wsi należącej niegdyś do parafii Daleszyce - Skorzeszyce)

Zdjęcie

Zabytkowy kościół w Daleszycach. (Zdjęcie: Agata Łojek)

Wiadomości historyczne

Powstanie Daleszyc należy wiązać ze świadomym i celowym osadnictwem prowadzonym we wczesnym średniowieczu przez biskupów krakowskich na terenie Puszczy Świętokrzyskiej. Pierwsze wzmianki na temat osadnictwa na tym terenie pochodzą z XIII w. Ok. 1220 r. biskup krakowski Iwo Odrowąż ufundował w Daleszycach murowany kościół pw. Michała Archanioła. W 1362 r. miejscowość odwiedził Kazimierz Wielki. Położenie wsi na granicy trzech powiatów, dobrze prosperująca gospodarka leśna, związany z produkcją rolną przemysł spożywczy, rzemiosła metalowe czy tradycja wymiany towarowej sprawiły, że biskup krakowski Filip Padniewski rozpoczął starania o lokację miejską Daleszyc. W 1569 r. Zygmunt August wydał przywilej, który zezwalał na lokację osady na prawie magdeburskim. W latach 1650-1700 rozwój miasta zahamowały zniszczenia powstałe po wojnie ze Szwedami. Od końca XVIII w. miejscowa społeczność zaczęła się silnie różnicować. Do miasta przybyli rzemieślnicy z Zachodu. Pojawiło się także kilkanaście rodzin żydowskich. Za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym Daleszycom odebrano w 1869 r. prawa miejskie. W 1926 r. w Daleszycach gościł Józef Piłsudski.

Etymologia ludowa

Wokół pochodzenia nazwy Daleszyce narosło wiele tzw. etymologii ludowych. Mieszkańcy najczęściej przytaczają opowieść o tym, że przed wiekami we wsi Szyce zapanowała zaraza, dlatego zdrowi mieszkańcy musieli przenieść się „dalej”. Współczesna nazwa powstała z połączenia: „dalej” + „Szyce” → Dalejszyce → Daleszyce. Drugi przekaz ludowy wskazuje na związek powstania osady – więc również jej nazwy – z okresem karczowania lasów w Puszczy Świętokrzyskiej. Nazwa Daleszyce miałaby się wywodzić od czasownika „siec” (ciąć, rąbać): „dalej” + „siecze” → Dalejsice → Daleszyce.

Współczesność

Najważniejszym wydarzeniem dla Daleszyc w ostatnich dekadach było odzyskanie praw miejskich w 2007 r. W 2008 r. Daleszyce nawiązały współpracę z czeskim miasteczkiem Dalešice na Morawach. Pod koniec 2017 r. miasto liczyło 2 923 mieszkańców.

Źródła

DB-1

Jan Długosz   Aleksander Przezdziecki (red.)   Liber beneficiorum dioecesis cracoviensis nunc primum e codice autographo editus, 1 (Opera omnia vol. 7), Kraków 1863, 453. ‍ Zobacz

KUDal

Księgi urodzonych w parafii Daleszyce, Archiwum Diecezjalne w Kielcach 1602-1825 [sygn. 1-6], I, II, IV, V, VI.

Kkk-2

Józef Piekosiński   Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława, 1367-1423, 2, Kraków 1883, 251, 40. ‍ Zobacz

Krak-2

Bolesław Ulanowski (wyd.)   Antiquissimi libri iudiciales terrae Cracoviensis. Najdawniejsze księgi sądowe krakowskie. Cz. II od r. 1394-1400, Kraków 1886, nr CCCIX (25). ‍ Zobacz

Lusand

Władysław Ochmański (wyd.)   Lustracja województwa sandomierskiego 1564-1565 , Wrocław 1963, 287.

MVat-1

Jan Ptaśnik (wyd.)   Monumenta Poloniae Vaticana. Tomus I. Acta Camerae Apostolicae, 1207-1344, 1 , Kraków 1913, 169. ‍ Zobacz

MVat-2

Jan Ptaśnik (wyd.)   Monumenta Poloniae Vaticana. Tomus II. Acta Camerae Apostolicae, 1344-1374, 2, Kraków 1913, 174. ‍ Zobacz

MpKwat

Topograficzna karta Królestwa Polskiego, 1839, IV/7, . ‍ Zobacz

PRNG-1

Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych - nazwy miejscowości, 2020. ‍ Zobacz

Przew-I

Antoni Bobiński, Józef Michał Bazewicz   Przewodnik po Królestwie Polskiem na podstawie najnowszych źródeł opracowany ... zawierający: Spis alfabetyczny miast, osad, wsi, kolonii..., I, Warszawa 1901, , t. 1, s. 114. ‍ Zobacz

SGKP

Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski (red.)   Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, 1-15, Warszawa 1880-1914, I/895, t. 1, s. 895.. ‍ Zobacz

Sk

Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, 1-15, Warszawa 1921-1925, III/149. ‍ Zobacz

Spis 1787

Jerzy Kleczyński   Spis ludności diecezji krakowskiej z r. 1787 roku, Archiwum Komisji Historycznej, t. 7, Kraków 1894, s. 269-478, 396. ‍ Zobacz

Tabella

Tabella miast, wsi, osad, Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności alfabetycznie ułożona w Biurze Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, 1-2, Warszawa 1827. ‍ Zobacz

UN

Witold Taszycki (red.)   Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych: Nr 12, Powiat oświęcimski, województwo krakowskie; Nr 23, Powiat kielecki i powiaty miejsckie Kielce i Skarżysko-Kamienna, województwo kieleckie; Nr 37, Miasto stołeczne Warszawa; Nr 40, Powiat brzeziński, województwo łódzkie; Nr 128, Powiat łosicki, województwo warszawskie; Nr 131, Powiat mławski, województwo warszawskie; Nr 136, Powiat piaseczyński, województwo warszawskie; Nr 149, Powiat wyszkowski, województwo warszawskie, 1-197 (12, 23, 37, 40, 128, 131, 136, 149), Warszawa 1963- 1972 (1964 (12, 37), 1966 (23), 1974 (40), 1971 (128), 1972 (131), 1972 (149), 23/21. ‍ Zobacz

WUNMs

Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części 2015, 2015. ‍ Zobacz

Wywiad 2020

Wywiad terenowy, 2020.

Zin

Izydor Zinberg   Skorowidz Królestwa Polskiego czyli Spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków, kolonii i wszystkich nomenklatur w guberniach Królestwa Polskiego, 1-2, Warszawa 1877, I/109. ‍ Zobacz

Łaziński 2007

Marek Łaziński (red.)   Słownik nazw miejscowości i mieszkańców z odmianą i poradami językowymi, Warszawa 2007.

ŹDzMłp-2

Adolf Pawiński   Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom 4. Małopolska, Źródła dziejowe, XV, Warszawa 1883, 584, 586. ‍ Zobacz

Literatura

Kalina i in. 2004

Dariusz Kalina, Andrzej Przychodni, Edward Traczyński   Roman Mirowski (red.)   Gmina Daleszyce , Seria: Dzieje i Zabytki Małych Ojczyzn, t. IV, wyd. II, Kielce 2004.

Kalina, Mirowski

Dariusz Kalina, Roman Mirowski   Miasto Daleszyce, Kielce–Daleszyce 2007.

Kopertowska 1984

Danuta Kopertowska   Nazwy miejscowe województwa kieleckiego: nazwy miast i wsi, nazwy części miast i wsi oraz nazwy alei, placów, ulic i osiedli mieszkaniowych, Kraków 1984, 235.

NMPol

Kazimierz Rymut (t. 1-7), Kazimierz Rymut, Barbara Czopek-Kopciuch (t. 8-9), Kazimierz Rymut, Barbara Czopek-Kopciuch, Urszula Bijak (t. 10-13) (red.)   Nazwy miejscowe Polski. Historia - pochodzenie - zmiany, 1-13, Kraków 1996-2016, II/254. ‍ Zobacz

Szurowa 1981

Bogumiła Szurowa   Daleszyce 1569-1869. Monografia historyczno-etnograficzna wykonana na zlecenie Muzeum Wsi Kieleckiej w Kielcach, Kielce 1981.

Taszycki

Witold Taszycki   Słowiańskie nazwy miejscowe (Ustalenie podziału), Kraków 1948 (przedruk w: W. Taszycki, 1958, Rozprawy i studia polonistyczne, t. I: Onomastyka, Wrocław, s. 228-268).

Powiązane miejscowości