Dokumentacja historyczna

1065

Rospir (KW I/3)

1136

Rospra (Bgn 9/26)

1552

Rosprza (ŹDzW-2 XIII/252)

1827

Rozprza (Tabella II/145)

1847

Rozprza (DzRozprzy 221)

1877

Rozprza (Zin II/115)

1888

Rozprza (SGKP IX/842)

1902

Rozprza (Przew-II 130)

1916

Rozprza (DzRozprzy 170)

1928

Rozprza (KozWschWlk-2 78)

1933

Rozprza (SkBy 1459)

1952

Rozprza (UW 97)

1983

Rozprza (DzRozprzy 160)

2020

Rozprza (PRNG-1)

Formy gramatyczne

• • ‍ Rozprza
  • D. Rozprzy
  • rozprzański, hist. rozpierski
  • rozprzanin

Pochodzenie

Rozprza

• • stp. ap. rozprza «spór sądowy; miejscowość była wczesnośrednowieczną kasztelanią, pełniła funkcje sądownicze»
  • równa formalnie apelatywowi
  • n. kulturowa

Zdjęcie

Rynek Piastowski i Kościół Nawiedzenia NMP w Rozprzy (zdjęcie: Dominika Grzędowska)

Wiadomości historyczne

Odnalezione ślady osadnictwa w Rozprzy pochodzą z mezolitu. W IX wieku powstało tu grodzisko pierścieniowe, które w X wieku zostało spalone. Na jego miejscu stanęło kolejne, funkcjonujące w X i XI wieku. W XII wieku w Rozprzy istniały młyny, karczmy; odbywały się tam również targi. Na początku XIV wieku pożar zniszczył grodzisko, dalej rozwijała się już tylko osada targowa, która później uzyskała prawa miejskie. Od późnego średniowiecza malało jednak znaczenie administracyjne Rozprzy na rzecz dynamicznie rozwijającego się Piotrkowa. Rozprza, początkowo stanowiąca własność książecą, od XIV w. przechodzi w ręce prywatne (Jelitów). W ciągu kilku wieków wielokrotnie zmieniali się jej właściciele (pod koniec XIX należała na przykład do Ignacego Paderewskiego). Miejscowość ucierpiała podczas licznych wojen, powstań i pożarów; stopniowo traciła miejski charakter, podupadła ekonomicznie, co poskutkowało utratą praw miejskich w 1870. W 1945 ostatni właściciel Rozprzy został wywłaszczony przez władze komunistyczne.

Współczesność

Rozprza jest siedzibą administracyjną gminy o tej samej nazwie. Liczy ponad 1600 mieszkańców. W 2015 roku Rozprza obchodziła 950-lecie. Obchody zbiegły się z badaniami archeologicznymi grodziska, które poszerzyły stan wiedzy o wczesnośredniowiecznych grodziskach centralnej Polski.

Źródła

Bgn

Bulla gnieźnieńska w: Jan Rozwadowski, Bulla gnieźnieńska z roku 1136 jako najstarszy zabytek języka polskiego, Kraków 1909, s. 7-12, 1136, 9/26. ‍ Zobacz

DzRozprzy

Tomasz Matuszak, Aleksy Piasta, Maciej Hubka   Dzieje Rozprzy w źródłach archiwalnych. Dokumenty z zasobu Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim, Piotrków-Trybunalski-Rozprza 2016, 160, 170, 221. ‍ Zobacz

KW

Ignacy Zakrzewski (t. 1-4), Franciszek Piekosiński (t. 5), Antoni Gąsiorowski, Henryk Kowalewicz (t. 6), Antoni Gąsiorowski, Ryszard Walczak (t. 7), Antoni Gąsiorowski, Tomasz Jasiński (t. 8-10), Antoni Gąsiorowski, Tomasz Jasiński, Tomasz Jurek, Izabela Skierska (t. 11) wyd.   Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, 1-3, 5-11, Poznań 1877-1879 (t. 1-3), 1908 (t. 5), 1982-1993 (t. 6-10), 1999 (t. 11), I/3. ‍ Zobacz

KozWschWlk-2

Stanisław Kozierowski   Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej wschodniej Wielkopolski. P-Ż i uzupełnienie, Poznań 1928 (t. 7), 78. ‍ Zobacz

PRNG-1

Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych - nazwy miejscowości, 2020. ‍ Zobacz

Przew-II

Antoni Bobiński, Józef Michał Bazewicz   Przewodnik po Królestwie Polskiem na podstawie najnowszych źródeł opracowany ... zawierający: Spis alfabetyczny miast, osad, wsi, kolonii..., II, Warszawa 1902 [brak strony 832], 130. ‍ Zobacz

SGKP

Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski (red.)   Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, 1-15, Warszawa 1880-1914, IX/842. ‍ Zobacz

SkBy

Tadeusz Bystrzycki (red.)   Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorialnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl 1931-1933, 1459. ‍ Zobacz

Tabella

Tabella miast, wsi, osad, Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności alfabetycznie ułożona w Biurze Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, 1-2, Warszawa 1827, II/145. ‍ Zobacz

UW

Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1 VII 1952 r., Warszawa 1952, 97. ‍ Zobacz

Zin

Izydor Zinberg   Skorowidz Królestwa Polskiego czyli Spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków, kolonii i wszystkich nomenklatur w guberniach Królestwa Polskiego, 1-2, Warszawa 1877, II/115. ‍ Zobacz

Łaziński 2007

Marek Łaziński (red.)   Słownik nazw miejscowości i mieszkańców z odmianą i poradami językowymi, Warszawa 2007, 260.

ŹDzW-2

Pawiński Adolf   Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom 2. Wielkopolska, Źródła dziejowe, XIII, Warszawa 1883, XIII/252. ‍ Zobacz

Literatura

Kulesza 1999

Mariusz Kulesza   Rozplanowania wczesnomiejskich osad targowych na obszarze Polski Środkowej (dawna ziemia łęczycko-sieradzka), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica” 2, 1999, s. 71-95. ‍ Zobacz

Rozprza

Gmina Rozprza, 2020. ‍ Zobacz

Sstp

Stanisław Urbańczyk (red.)   Słownik staropolski, 1-11, Wrocław–Warszawa–Kraków 1953-2002, VIII/2. ‍ Zobacz

Szyszka 2007

Janusz Szyszka   Gród w Rozprzy i najdawniejsza struktura własnościowa opola rozpierskiego, „Roczniki Historyczne” 73 2007, s. 57-81. ‍ Zobacz

Powiązane miejscowości